بررسی «داستان در داستان» در ادبیات ایران و آلمان (با تمرکز بر ریشه های شرقی آن)

با توجه و بررسی ادبیات ایران و آلمان مشاهده می شود که چارچوب داستان در داستان که روشی شرقی است و از راه ایران به ادبیات اروپایی راه یافته، در ایران و اروپا با هدف­های مختلفی به کار برده شده است. در اروپا و به­خصوص در آلمان، شیوه به­کارگیری داستان در داستان گونه جدیدی در ادبیات داستانی را پدید آورد که در آغاز به عنوان یکی از ویژگی های گونه ادبی نوول (رمان یا داستان) شناخته شد. نظریه شهباز (سمبل نقطه عطف یا چرخش داستان) که برای نوول ارائه شد، به عقیده برخی از ادباء لازم دانسته شده است، ولی برخی دیگر از ادباء به آن چندان پایبند و معتقد نبوده اند. روش داستان در داستان با اهداف گوناگونی به کار برده شده است. در ادبیات ایرانی، نویسندگان این گونه داستان ها با به­کارگیری روش داستان در داستان، بیشتر قصد روان­درمانی فرد روان­پریش را دنبال می­کردند؛ در صورتی که نویسندگان آلمانی هدف دیگری را مد نظر داشته اند که با هدف نویسندگان ایرانی در کاربرد این روش تا اندازه ای متفاوت است. این تفاوت در دوره­های مختلف ادبی اروپا نیز از یکدیگر متمایزند. در این مقاله ابتداء ویژگی­ها و تفاوت­های به­کارگیری شیوه داستان در داستان و سپس با ارائه چند مثال از ادبیات ایران و آلمان، ریشه­های شرقی و نیز علل و اهداف کاربرد این مقوله مورد نقد و بررسی قرار می­گیرد.